فراتر از کتاب

این کتاب که حاصل گفت و شنود 40 ساعته با دکتر محمد جواد ظریف است از زمان تولد و پیشینه خانوادگی ایشان آغاز شده و تا اتمام دوره سفارت او در سازمان ملل متحد و بازنشستگی اش از وزارت امور خارجه ادامه می یابد . صفحات پایانی کتاب به بررسی دیدگاه های ظریف و مباحث نظری در حوزه دانش روابط بین الملل اختصاص دارد.

در مقدمه می خوانیم:

این نوشتار، نه بسان سنت تذکره‌نویسی در پی ذکر نیک و بد آدمیان و بالمآل قضاوت درباره سرشت و سرنوشت آنان، و نه به‌مانند آنچه که این روزها به طرح‌های تاریخ شفاهی» شهره‌اند، در پی ثبت و ضبط خاطراتِ صِرف یک چهره ی، فرهنگی یا اجتماعی است؛ اگرچه رگه‌هایی از آنچه گفته شد را با خود دارد اما بیش از همه در پی چگونگی فهم ت خارجی جمهوری اسلامی ایران در پهنه تجربه تاریخی آن است؛ تجربه‌ای که گاه در مقام الگو و عمل، متعارض و مبهم ظاهر می‌شود و از این زاویه سؤالات و حتی شایعاتِ فراوانی برمی‌انگیزد.

بررسی کارنامه ظریف و توجه به جنبه‏های مثبت و منفی عملکرد او، نمونه بسیار ارزشمندی برای مطالعه رفتار دیپلمات‌های جمهوری اسلامی در مواجه با جهان خارج در چارچوب مطالعه ت خارجی ایران است. خصلت عام و ویژه مناسبات ایران و جهان، گسست‌ها و پیوندهای تاریخی در ت خارجی، عنصر ژئوپولتیک و تاثیر آن در قدرت منطقه‌ای ایران، خوانش رویدادهای بین‌المللی، برگفته از آموزش‌های مکتب تشیع؛ تمایز آشکار دیپلمات و دیپلماسی ایرانی در مقایسه با هنجارهای پذیرفته شده جهانی و آیین گفت‌وگوی منحصر به فرد از دیگر نکاتی است که ذهن جستجوگر هر خواننده‌ای را در این کتاب همراه خواهد کرد.

در توضیحات پشت جلد کتاب آمده است: مصاحبه محمدمهدی راجی با دکتر محمدجواد ظریف که اینک به صورت کتاب منتشر می‌شود بیوگرافی کاملی به حساب می‌آید که زیر و بم زندگی شخصی، ی و کاری این دیپلمات برجسته را بازمی‌نماید. مباحث این کتاب به دلیل قرار گرفتن بر بستر پرفراز و فرود ت خارجی ایران و نیز بازخوانی صادقانه کامیابی‌ها و ناکامی‌های ظریف در جایگاه دانشی و تجربی مشرف بر گذشته و حال وی، می‌تواند برای دانشجویان روابط بین‌الملل و علاقه‌مندان ی خارجی ایران جذاب و مفید باشد.»

از دلایل موفقیت این کتاب می توان به متن قابل فهم و به دور از اصطلاحات تخصصی دیپلماتیک اشاره کرد و اینکه خواننده نیازی به دانستن مبانی و اصول علم ت ندارد. از نکات مثبت کتاب این است که ظریف در چند جای خاطرات خود به صراحت و صداقت، از رفتارهای تند و اشتباهات خود و دوستانش در وزارت خارجه که 70 میلیون ایرانی متحمل آن شدند عذرخواهی می کند.

از اشکالات این کتاب می توان موارد زیر را بر شمرد:

1- باند نیویورک که در این کتاب درباره آن سخن رفته ناقص مطرح شده و باید بیشتر و مفصل تر به آن پرداخته می شد.

2- بهتر بود یک سالشمار در پایان کتاب جهت کسانی  با تاریخ معاصر آشنایی کافی ندارند قرار داده می شد.

3-سراسر کتاب به شکل پرسش و پاسخ و بدون فصل بندی است؛ بنابراین فاقد فهرست مطالب است. این موضوع کمی مخاطبان را دچار سردرگمی می‌کند. آیا تنظیم چنین کتابی با این کیفیت ضرورتی داشت؟

4- درباره دفتر حفاظت منافع ایران در ایالات متحده بسیار کوتاه صحبت شده  که انتظارات خوانندگان را برآورده نمی کند.

 5- این کتاب مطالب زیادی در حوزه دیپلماسی سی سالۀ اخیر ایران را ناگفته رها کرده و دارای کاستی های فراوان است.[1]

در پایان باید گفت اگر مقصود تنویر تاریخ روابط خارجی پس از انقلاب و تبیین ساده دیپلماسی جمهوری اسلامی برای اذهان عمومی است کتاب مورد بحث در برآورده ساختن این هدف موفق عمل نکرده.

جملاتی از کتاب:

یکی از مشکلات جهان سوم، به خصوص کشور ما، این است که از تجربه های سازمانی مان استفاده نمی شود، زیرا عموما اطلاعات را منبع قدرت می دانیم و زمانی که نمی توانیم از این قدرت علیه دیگران استفاده کنیم، آن را علیه همکاران خودمان به کار می بریم. از طرفی حاضر نیستیم اطلاعات و تجربیاتمان را به همکارانمان منتقل کنیم. در نتیجه این امر گسستی دائمی در بوروکراسی ما ایجاد می کند.

ما از کودکی در کتاب هایمان خوانده بودیم که بر سر در سازمان ملل متحد این شعر سعدی را نوشته اند که بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش  ز یک گوهرند. من از همان سال 1361 که برای اولین بار به نیویورک و سازمان ملل متحد رفتم، همه ساختمان را گشتم، اما چنین شعری پیدا نکردم. نه در نیویورک و نه در ژنو. از همه دوستان دیگر هم که پرسیده بودم کسی این شعر را ندیده بود.

اصولا^” هر نظریه ای  برای این خوب است که به تحلیل بهتر ما کمک کند. اما نظریه توطئه کمکی به تحلیل نمی کند.